زئولیت یکی از مواد معدنی پرکاربرد در صنایع است که به فراوانی در طبیعت وجود دارد. زمین هایی که بسیار قلیا بوده و همچنین رسوباتی که در دریاها و دریاچه های نمکی ته نشین می شوند، خاستگاه تشکیل زئولیت معدنی هستند. مهم ترین و بارزترین خصوصیتی که منجر به کاربرد گسترده زئولیت در صنایع گردیده، جاذب بودن آن است. یکی از کاربردهای مهم این ماده معدنی در صنعت پرورش آبزیان است.
زئولیت پرورش ماهی
در محل رشد و پرورش آبزیان در اثر انباشت فضولات، غلظت گاز آمونیاک افزایش می یابد. چنان چه میزان آن از 02/0 میلی گرم در لیتر بالاتر رود، سبب ایجاد تورم در آبشش ماهی ها، کاهش فعالیت و رشد، آسیب مغزی آنها و در نهایت مرگ آبزی می گردد. پس بسیار مهم است که غلظت این گاز در حوضچه های پرورش آبزیان به نحوی کنترل شود. به نقل از سایت upm.edu درباره کاربرد این نوع زئولیت:
Zeolites have the capacity to remove ammonia and other nutrients/metabolites from fresh waters by ion exchange and absorption, thus helping to reduce ammonia accumulation which are very toxic to fish and prawn
زئولیت طبیعی به دلیل خاصیت تبادل یونی، ازت آمونیاکی را از آب حذف می کند. در تبادل یونی زئولیت، یون سدیم خود را مبادله می‌کند. به همین علت است که این ماده به زئولیت سدیمی نیز معروف شده است. در میان انواع متعدد زئولیت یافت شده از معادن، کلینوپتیلولیت به عنوان یک مبادله کننده کاتیونی نقش موثری در حذف آمونیوم برکه های پرورش ماهی دارد.
طی این مبادله کاتیونی، زئولیت، یون آمونیوم را در ساختمان خود جذب و یون سدیم را در آب رها می سازد. سال هاست از کلینوپتیلولیت در سیستم های پرورش ماهی مزارع پرورش میگو جهت فیلتر کردن و پاکسازی آب استفاده می شود.
کاربرد زئولیت طبیعی در پرورش ماهی
زئولیت طبیعی به واسطه ویژگی هایی چون ظرفیت تبادل کاتیونی بالا، سطح جذب گسترده و ساختار متخلخل، قادر به جذب و حذف ماده سمی آمونیاک از آب می باشد. بنابراین غلظت آمونیوم را در کل دوره پرورش آبزیان کاهش می دهد. به این ترتیب می توان تراکم بیشتری در پرورش، تکثیر و حمل و نقل آبزیان داشت.
زئولیت در دو مرحله از پالایش آب کاربرد دارد:
- پالایش ثانویه پس از فیلتراسیون بیولوژیکی
- پالایش واسطه ای جهت حذف مواد حامد و یون های نامطلوب
افزودن زئولیت در مکان رشد و پرورش ماهی ها منجر به افزایش کیفیت تولید و کاهش تلفات می گردد. همچنین این ترکیب معدنی ارزشمند با جذب فلزات سنگین و سموم قارچی از مسمومیت های احتمالی ناشی از آن می کاهد.
زئولیت به دلیل برخورداری از خاصیت ضدعفونی کنندگی محیط و سیستم گوارش و تبدیل ازت غیرپروتئینی به نوع پروتئینی و قابل جذب سبب هضم بهتر غذا در آبزیان شده و موجبات تمایل بیشتر ماهی ها به مصرف غذا و رشد بهتر را فراهم می آورد.
این کانی در هوادهی و تامین اکسیژن مورد نیاز آبزیان در مرحله رشد و همچنین پروسه حمل و نقل از استخرهای پرورش ماهی تاثیرگذار است. در محیط های پرورش ماهی میزان فسفات در اثر ته نشینی و جذب کاهش می یابد. این ترکیب معدنی به طور موثری ته نشینی فسفات را تقلیل می دهد. بنابراین نیاز محیط پرورش را به مصرف کود فسفاته کم می کند.
در اینجای مطلب از شما دعوت میکنیم مطلب بنتونیت کلسیم چیست را بخوانید.
از دیگر مزایای زئولیت در استخرها مغذی شدن بیشتر کود جمع شده از محیط می گردد و ارزش غذایی آن را افزایش می دهد. همچنین زئولیت با جذب آمونیوم در عملکرد باکتری های نیتروفیکانت اختلال ایجاد کرده و اثر آن را روی پی اچ می کاهد. بنابراین در تعدیل پی اچ استخر محل زندگی ماهی ها تاثیرگذار بوده و نوسانات پی اچ را به حداقل می رساند.
در مزارع پرورش میگو وجود این ماده معدنی سبب تسهیل پوست اندازی شده و از بروز بیماری ها جلوگیری می کند. همچنین با پوشش دهی مواد آلی بستر و جذب گاز های سمی چون سولفید هیدروژن و متان تاثیر خوبی در رشد میگوها دارد.
طبق بررسی های انجام شده میزان زئولیت آب با درصد بقا رابطه مستقیم داشته و با افزایش اولین فاکتور، دومین پارامتر نیز افزایش می یابد. لذا استفاده از زئولیت در پرورش ماهی ها مناسب ترین و مقرون به صرفه ترین راه دستیابی به حداکثر تولید به موازات کاهش هزینه های نگهداری خواهد بود.
میزان مصرف زئولیت در پرورش ماهی
با توجه به رشد نیاز جامعه به فرآورده های پروتئینی سالم تعداد سیستم های بسته پرورش ماهی رو به رشد است. با توجه به گمبود منابع آبی، لزوم استفاده مجدد از آب مصرف شده پس از پاکسازی و فیلتراسیون بیش از پیش احساس می شود.
طبق بررسی ها هر چه زئولیت مصرفی دانه بندی درشت تری داشته باشد، راندمان بهتری خواهد داشت. به طور معمول وجود 100 گرم زئولیت در هر مترمربع از آب استخر سبب جذب حداکثری آمونیاک شده و ته نشست فسفات را به حداقل می رساند. مقدار و فواصل افزودن زئولیت به آب با توجه به کیفیت آب استخر و شرایط محیطی اندازه گیری می شود.
به طور معمول مقدار مصرف زئولیت در پرورش ماهی در بازه زمانی 8 ماهه به شرح زیر است:
- پیش از آبگیری 300 کیلوگرم/هکتار
- ماه اول 250 کیلوگرم/هکتار
- ماه دوم و سوم 375 کیلوگرم/هکتار
- ماه چهارم و پنجم 500 کیلوگرم/هکتار
- ماه ششم و هفتم 300 کیلوگرم/هکتار
- ماه هشتم 250 کیلوگرم/هکتار
بهترین زمان پاشیدن زئولیت در آب استخرها، هنگام غروب آفتاب است.
خرید زئولیت پرورش ماهی
زئولایف یکی از مراکز معتبر برای خرید انواع زئولیت همچون زئولیت خوراکی، کشاورزی و زئولیت مخصوص آبزیان با بالاترین درجه کیفی است. قیمت محصول بر اساس اندازه دانه بندی، درصد جذب و نوع بسته بندی تعیین می شود. مشاورین ما در این مجموعه آماده ارائه راهنمایی های لازم در خصوص زئولیت پرورش ماهی می باشند. با توجه به گوناگونی انواع زئولیت و مصارف اختصاصی هر نوع در صنایع مختلف، حتما از مشاورات سودمند و رایگان کارشناسان مجرب زئولایف که از مراکز فروش زئولیت می باشد، بهره مند شوید.
سخن پایانی
زئولیت در آب های شیرین نتایج مطلوبی را در جذب 90-80 درصد آمونیاک دارد. حدود 4 روز پس از افزودن کانی به آب، به حالت اشباع درآمده و باید مجددا احیا شود. به این منظور آن را از محیط آبی خارج کرده و در محلول نمک قرار می دهند. سپس آن را خشک کرده و مجددا به آب اضافه می کنند. توجه داشته باشید که پروسه شارژ زئولیت 3-2 بار انجام پذیر است. بعد از آن باید نسبت به تعویض با زئولیت جدید اقدام شود. امروزه در آبزی پروری زئولیت طبیعی برای حذف آمونیاک در آکواریوم ها و مزارع پرورش ماهی آب شیرین به عنوان ماده ای موثر و کاربردی استفاده می شود.
سوالات متداول
1- زئولیت پرورش ماهی چیست؟
زئولیت پرورش ماهی به دلیل خاصیت تبادل یونی، سموم و مواد مضر مانند آمونیاک در آب را در خود جذب می کند و از آسیب رسیدن به ماهی ها جلوگیری می کند. همچنین همانند یک مکش عمل کرده و اکسیژن هوا را به درون آب می کشد.
2- کاربرد زئولیت در پرورش ماهی چیست؟
افزایش کیفیت تولید و کاهش تلفات آبزیان، جذب فلزات سنگین و سموم قارچی، برخورداری از خاصیت ضدعفونی کنندگی محیط و سیستم گوارش و تبدیل ازت غیرپروتئینی به نوع پروتئینی و قابل جذب و هوادهی و تامین اکسیژن مورد نیاز آبزیان در مرحله رشد از مهم ترین کاربرد های زئولیت در پرورش ماهی هستند.
3- بهترین زمان مصرف زئولیت در محل های پرورش ماهی کی است؟
بهترین زمان پاشیدن زئولیت در آب استخرها، هنگام غروب آفتاب است.
واقعاً زئولیت می‌تونه جایگزین سیستم‌های تصفیه گرون‌قیمت تو استخر ماهی بشه؟
درود بر شما
بله- در بسیاری از موارد زئولیت می تواند جایگزین مناسانبی برای سیستم های تصفیه گران قیمت در استخرهای پرورش ماهی شود. از مزایای استفاده از زئولیت در مزارع پرورش آبزیان می توان به جذب موثر آمونیاک، ارزان و قابل دسترس بودن آن، عدم نیاز به برق و تجهیزات پیچیده و احیای آسان آن به کمک محلول آب نمک غلیظ اشاره کرد. قابل ذکر است که زئولیت، ظرفیت مشخصی برای جذب آمونیاک دارد. لذا در صورت بالا بودن بار آلودگی، باید از مقدار بیشتری زئولیت استفاده کرد. همچنین زئولیت فقط روی یون های خاصی مثل آمونیاک و برخی فلزات سنگین موثر بوده و قادر به حذف باکتری ها، ویروس ها یا پسماندها آلی پیچیده نیست. در پایان می توان گفت زئولیت یک جایگزین کم هزینه، ساده و موثر برای تصفیه آب استخرهای پرورش ماهی است، به خصوص در سیستم های کوچک یا نیمه صنعتی.
درود بر شما
چه میزان زئولیت باید در هر مترمکعب آب استخر ماهی استفاده شود؟
درود بر شما
برای آکواریوم های خانگی، 1-0/5 کیلوگرم زئولیت در هر مترمکعب آب و برای تانک ها/پژوهش های آکواریومی با تراکم بالا 2/5 تا 10 کیلوگرم زئولیت در هر مترمکعب آب توصیه می شود. کارایی زئولیت در حذف آمونیاک و بهبود کیفیت آب بستگی دارد به نوع و خلوص زئولیت، اندازه ذرات، میزان بار آلی و پروتئینی غذا، تراکم ماهیان، زمان تماس و اینکه زئولیت در آب آزاد است یا در فیلتر قرار گرفته. به همین دلیل تعیین یک دوز مناسب برای همه شرایط اشتباه است.
سلام
زئولیت باید چند وقت یکبار به آب اضافه شود؟
درود بر شما
در پرورش ماهی، زئولیت برای جذب آمونیاک، فلزات سنگین و بهبود کیفیت آب استفاده می شود. معمولا 1 تا 5 گرم زئولیت به ازای هر لیتر آب در استخر یا تانک استفاده می شود. زئولیت بعد از مدتی اشباع می شود یعنی دیگر آمونیاک جذب نمی کند. بسته به تراکم ماهی و مقدار غذا این زمان می تواند 2 تا 4 هفته باشد. در تراکم بالا و غذادهی زیاد ممکن است هر 15-10 روز نیاز به جایگزینی یا احیای زئولیت باشد. بهتر است به جای استفاده از زمان بندی ثابت، بر اساس اندازه گیری آمونیاک تصمیم بگیرید. اگر غلظت آمونیاک شروع به افزایش کند، زمان تعویضیا احیای زئولیت است.
استفاده از زئولیت چه مزایایی برای رشد و سلامت ماهی دارد؟
سلام دوست عزیز
– کاهش استرس و مرگ‌ومیر ناشی از آمونیاک بالا
– افزایش نرخ رشد به‌دلیل بهبود اکسیژن محلول و کیفیت آب
– کاهش بروز بیماری‌های پوستی و آبششی
– افزایش شفافیت آب و کاهش لجن کف
– کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها (چون بار میکروبی مضر کمتر می‌شود)
چه زمانی زئولیت در استخر پرورش ماهی بیشترین تاثیر را دارد
درود بر شما
زئولیت زمانی بیشترین اثر را دارد که:
– pH آب بین ۷ تا ۸ باشد
– دما زیر ۳۰°C باشد
– و اکسیژن محلول مناسب (بیش از ۵ mg/L) حفظ شود.
زئولیت چه نقشی در پرورش ماهی دارد؟
سلام دوست عزیز
زئولیت به دلیل ساختار متخلخل و ظرفیت تبادل یونی بالا، در پرورش ماهی به‌عنوان جاذب طبیعی آمونیاک، نیتریت، فلزات سنگین و ترکیبات مضر به کار می‌رود.
نقش‌های اصلی آن عبارتند از:
– جذب آمونیاک (NH₃/NH₄⁺) و کاهش سمیت آن
– تثبیت کیفیت آب و جلوگیری از نوسانات pH
– بهبود اکسیژن محلول از طریق کاهش بار آلودگی
– کاهش بو و لجن کف استخر
چرا آمونیاک در استخر خطرناک است و زئولیت چه نقشی دارد؟
درود بر شما
آمونیاک حاصل تجزیه فضولات و غذاهای مانده است و اگر در آب زیاد شود، برای آبزیان سمی است. زئولیت خاصیت جذب آمونیوم دارد و با جایگزینی یون‌های خود، آن را از آب حذف می‌کند. به این ترتیب سطح آمونیاک کاهش یافته و ماهی‌ها راحت‌تر نفس می‌کشند.
چه مقدار زئولیت باید در هر استخر استفاده شود؟
سلام دوست عزیز
مقدار مصرف به عمق و حجم آب بستگی دارد، ولی معمولاً:
– برای استخرهای خاکی: ۱ تا ۲ کیلوگرم زئولیت در هر مترمربع کف استخر، قبل از آبگیری و همراه با آهک پاشی.
–برای استخرهای پرورش فعال: حدود ۵۰ تا ۱۰۰ گرم در هر مترمکعب آب، به‌صورت دوره‌ای (هر ۱۵ تا ۲۰ روز یکبار) توصیه می‌شود.
آیا زئولیت باعث اکسیژن‌دار شدن آب می‌شود؟
درود بر شما
زئولیت به‌طور مستقیم اکسیژن تولید نمی‌کند، اما با کاهش مواد آلی و آمونیاک، مصرف اکسیژن توسط باکتری‌های تجزیه‌کننده را کم می‌کند. در نتیجه اکسیژن بیشتری در اختیار ماهی قرار می‌گیرد.
چگونه زئولیت می‌تواند کیفیت آب را در استخرهای پرورش ماهی بهبود دهد؟
سلام همراه گرامی
زئولیت به دلیل ساختار بلوری متخلخل و تبادل یونی، قادر است آمونیاک، نیتریت و سایر یون‌های سمی را جذب کند. این عمل باعث کاهش سمیت آب، افزایش شفافیت و پایداری شرایط زیستی می‌شود. همچنین، زئولیت می‌تواند مواد معلق و ذرات آلی را به خود جذب کند و به این ترتیب میزان کدورت و بوی نامطبوع کاهش می‌یابد.
آیا استفاده مداوم از زئولیت بر تعادل میکروبیولوژیک سیستم تأثیر منفی دارد؟
درود بر شما
استفاده کنترل‌شده زئولیت معمولاً تأثیر منفی ندارد. زئولیت حتی می‌تواند با کاهش سمیت آمونیاک شرایط را برای باکتری‌های نیتریفایر بهبود دهد. با این حال، استفاده بیش از حد یا جایگزینی کامل آب با زئولیت بدون تهویه می‌تواند باعث کاهش تنوع میکروبی و اختلال در چرخه نیتروژن شود.
تفاوت عملکرد زئولیت در استخرهای خاکی، بتنی و پلاستیکی چیست؟
درود بر شما
استخرهای خاکی: زئولیت علاوه بر جذب آمونیاک، به کاهش نفوذ آب و تثبیت خاک کمک می‌کند.
استخرهای بتنی: زئولیت عمدتاً عملکرد شیمیایی دارد و به جذب یون‌های سمی و کاهش آمونیاک محدود می‌شود.
استخرهای پلاستیکی یا فایبرگلاس: زئولیت به صورت معلق یا لایه کف کار می‌کند و بیشترین تأثیر بر جذب آمونیاک و شفافیت آب دارد.
آیا استفاده طولانی‌مدت از زئولیت باعث تغییر کیفیت یونی یا pH آب می‌شود؟
سلام دوست عزیز
در صورتی که از زئولیت طبیعی و خالص استفاده شود، تغییر محسوسی در pH ایجاد نمی‌کند.
اما زئولیت‌های سدیمی در تماس طولانی با آب نرم می‌توانند مقدار کمی یون سدیم آزاد کنند که در آب‌های شیرین و حساس باید کنترل شود. به همین دلیل توصیه می‌شود زئولیت هر ۲ تا ۳ ماه یکبار احیا (Regeneration) شود؛ معمولاً با محلول ۵٪ کلرید سدیم برای بازگرداندن ظرفیت تبادل یونی.
آیا زئولیت می‌تواند رشد جلبک‌ها را در استخر کنترل کند؟
درود بر شما
بله، به‌طور غیرمستقیم. زئولیت با جذب یون‌های آمونیوم و فسفات، منابع غذایی جلبک‌ها را کاهش می‌دهد و در نتیجه از رشد بیش از حد (Bloom) جلوگیری می‌کند. این ویژگی به‌ویژه در استخرهای نیمه‌ساکن یا گرم‌سیری اهمیت دارد، جایی که رشد جلبک می‌تواند اکسیژن آب را در شب به شدت کاهش دهد.
در مطالعات، افزودن ۱۰۰ گرم زئولیت در هر مترمکعب آب باعث کاهش ۴۰٪ در تراکم جلبک‌های سبز-آبی در طی ۱۰ روز شده است.